Spreuken zijn per definitie afkomstig van wijze individuen door de geschiedenis heen die hun observaties over het leven hebben samengevat in korte, slimme uitspraken, die nuttig zijn in ons dagelijks leven en bij het nemen van beslissingen. Deze uitspraken bieden een soort wijsheid over allerlei onderwerpen en kunnen in alle aspecten van het menselijk leven worden toegepast.
In tegenstelling tot de Thora of het boek der profeten, die vol staan met Gods geboden, waarin je de geboden 'gij zult' en 'gij zult niet' kunt vinden die rechtstreeks van God komen, is het boek Spreuken wijsheidsliteratuur die duidelijk anders is.
Dus in plaats van een gezaghebbende God te zijn, is Spreuken als een vader die tegen zijn zoon praat:
“Luister, mijn zoon, naar de instructies van je vader en verlaat de leer van je moeder niet.” – Spreuken 1:8
In de voorgaande boeken zei God Zijn geboden door Mozes of de profeten in de vorm van ‘zo zegt de Heer’, ‘gij zult’ en ‘gij zult niet’. Nu hebben we in het boek Spreuken een reeks toespraken die gevuld zijn met ‘luister naar je ouders’. Dit bewijst alleen maar dat Spreuken een boek is met menselijke wijsheid en observaties over het leven van oudere en wijzere individuen, gedeeld met de jongere generatie en de komende generaties.
Maar is het boek Spreuken louter gevuld met menselijke wijsheid en niet die van God? En als dat zo is, waarom staat het dan in de Bijbel? Dit zijn enkele van de vragen die we gaan behandelen als we verder gaan met onze studie van de prekenserie Spreuken.
Spreukenreeks: overzicht
Het boek Spreuken is een van de drie wijsheidsboeken van de Bijbel die wijsheid biedt door ‘de vreze des Heren’ te hebben.
“De vreze des Heren is het begin van alle wijsheid...” – Spreuken 1:7
Deze drie wijsheidsboeken: Spreuken, Prediker en Job, behandelen dezelfde reeks vragen in hun eigen, verschillende en unieke perspectief. En Spreuken beantwoordt deze vragen met ongelooflijke inzichten die we zelf niet zouden zien.
Het boek is hoofdzakelijk in drie delen verdeeld: hoofdstukken 1-9, de inleiding tot spreekwoorden; Hoofdstukken 10-29, het middelste gedeelte dat alle Spreuken bevat; en hoofdstukken 30 en 31, de conclusie. En het doel van het boek is om ons te helpen wijsheid te verwerven, zodat we goed kunnen leven in onze dagelijkse christelijke levenswandel.
In tegenstelling tot het woord kennis komt de wijsheid waar we het hier over hebben van het Hebreeuwse woord ‘Khokmah’, dat verwijst naar veel meer dan kennis en ook verwijst naar actie. Simpel gezegd is wijsheid toegepaste kennis of vaardigheid die we kunnen verwerven, net zoals er geschreven staat in Exodus 31:1-3.
Toen zei de Heer tegen Mozes: 2 ‘Kijk, ik heb Bezalel, de zoon van Uri, de zoon van Hur, uit de stam Juda, gekozen, 3 en ik heb hem vervuld met de Geest van God, met Chochma(wijsheid), met begrip, met kennis en met allerlei vaardigheden...’
Dit begrip leidt ons tot een andere vraag: hoe kunnen we Khokmah of wijsheid verwerven? Laten we, om dit te beantwoorden, naar een ander sleutelidee van dit boek gaan, namelijk “De vreze des Heren”.
De angst voor de Heer
Zoals eerder vermeld en in Spreuken 1:7: “De vreze des Heren is het begin van alle wijsheid….”. De angst waar we het hier over hebben gaat niet over terreur of over het moeten leiden van een leven waarin we bang zijn voor de dood en dergelijke. Maar de angst waar we het hier over hebben is eerbied, ontzag voor God, en de angst om tegen God te zondigen – net zoals we bang zijn om tegen onze ouders te zondigen.
Met andere woorden: angst is een morele denkwijze die ons helpt te erkennen dat wij niet God zijn en dat wij niet degenen zijn die definiëren wat goed en kwaad is, of wat goed en fout is. In plaats daarvan moeten we onszelf vernederen, Gods definitie van het goede omarmen en erkennen, ondanks de ongemakken die dit ons kan opleveren.
Maar deze passage is zo gebruikelijk dat deze soms over het hoofd wordt gezien. Christenen hebben de neiging om de mentaliteit te hebben dat wat er ook gebeurt, God het kan begrijpen – zelfs als we God niet echt “vrezen”.
Daarom is het belangrijk om goed te begrijpen wat deze angst is, zodat we terug kunnen gaan naar de basisprincipes van het volgen van God –– om Zijn Heiligheid te vereren en een rechtvaardig leven te leiden.
Wijsheid van de mens of van God?
Nu we volledig begrijpen wat de vreze des Heren is, laten we ons nu afvragen of het boek Spreuken afkomstig is van menselijke wijsheid of van God?
Welnu, we zeiden wel dat spreekwoorden door de geschiedenis heen afkomstig zijn van wijze individuen die hun observaties over het leven hebben samengevat in korte en slimme uitspraken. Maar zijn Spreuken louter menselijke wijsheid? Het antwoord daarop is nee.
Spreuken zijn Gods goddelijke wijsheid, geopenbaard door menselijke wijsheid door de geschiedenis heen. Laten we eens kijken naar het leven van de wijste man in de Bijbel als ons voorbeeld dat gevonden kan worden in 1 Koningen 4. En die persoon is niemand anders dan koning Salomo.
‘God gaf Salomo wijsheid en een zeer groot inzicht, en een breedte van begrip zo onmetelijk als het zand aan de kust. 30 De wijsheid van Salomo was groter dan de wijsheid van alle mensen in het Oosten en groter dan alle wijsheid van Egypte. 31 Hij was wijzer dan wie dan ook, inclusief Ethan de Ezrahiet, wijzer dan Heman, Kalkol en Darda, de zonen van Mahol. En zijn roem verspreidde zich naar alle omringende landen. 32 Hij sprak drieduizend spreuken en zijn liederen telden duizend en vijf. 33 Hij sprak over het plantenleven, van de ceder van de Libanon tot de hysop die uit muren groeit. Hij sprak ook over dieren en vogels, reptielen en vissen. 34 Uit alle volken kwamen mensen luisteren naar de wijsheid van Salomo, gezonden door alle koningen van de wereld, die van zijn wijsheid hadden gehoord.’ 1 Kings 4: 29-34
Deze passage vertelt ons dat koning Salomo de wijste persoon was, tot op het punt dat werd beschreven dat zijn wijsheid groter is dan heel Egypte. Hij sprak duizenden spreekwoorden, liedjes, allerlei onderwerpen, en mensen uit alle landen kwamen luisteren naar zijn wijsheid.
Maar deze dingen zouden niet zijn gebeurd als het eerste deel van deze passage niet was gebeurd, en dat is het dan “God gaf Salomo wijsheid en een zeer groot inzicht...”
Het was God, de bron van alle wijsheid, die Salomo de wijsheid gaf om duizenden spreuken uit te spreken. De wijsheid om duizenden liedjes te schrijven. De wijsheid om over dieren, reptielen en vissen te spreken. En de wijsheid die ervoor kan zorgen dat mensen uit alle landen samenkomen om naar hem te luisteren.
Hoewel koning Salomo de wijste man in de Bijbel is, was het God zelf die hem maakte tot wat hij was. Hiermee kunnen we er zeker van zijn dat de wijsheid die we in de boek Spreuken is niet slechts louter menselijke wijsheid, maar goddelijke wijsheid die van God komt, gemanifesteerd door menselijke wijsheid.
Spreukenserie: de 10 toespraken van de vader
De hoofdstukken 1 tot en met 9 zijn gevuld met toespraken en gedichten waar we geen enkel spreekwoord in kunnen vinden. In plaats daarvan zijn wat we hier vinden Tien toespraken van een vader aan een zoon over hoe de zoon zorgvuldig naar wijsheid moet luisteren en de vrees voor de Heer moet cultiveren. Het moedigt de zoon ook aan om een leven van deugd, integriteit en vrijgevigheid te leiden. Deze zullen de zoon helpen een leven vol succes en vrede te leiden.
Maar deze hoofdstukken bevatten niet alleen aanmoedigingen en instructies voor succes, deze hoofdstukken bevatten ook waarschuwingen over dwaasheid, kwade en domme beslissingen die kunnen of zullen leiden tot het cultiveren van egoïsme en trots – alles wat leidt tot ondergang en schaamte.
De zoon moet dus prioriteit geven aan de vrees voor de Heer en het nastreven van wijsheid als zijn hoogste doel in het leven. Hiermee zullen we een goed en goed leven kunnen leiden in Gods wereld.
Dus hier zijn de volgende tien toespraken van de vader tot de zoon:
1. Spreuken 1:8
‘Luister, mijn zoon, naar de instructies van je vader en laat de leer van je moeder niet in de steek.’
2. Spreuken 2: 1-5
“Mijn zoon, als je mijn woorden aanvaardt en mijn geboden in jezelf bewaart, je oor naar wijsheid richt en je hart toelegt op begrip – inderdaad, als je roept om inzicht en hardop roept om begrip, en als je ernaar zoekt als naar zilver en ernaar zoeken als naar een verborgen schat, dan zul je de vrees voor de Heer begrijpen en de kennis van God vinden.’
3. Spreuken 3: 1-2
“Mijn zoon, vergeet mijn leer niet, maar houd mijn geboden in je hart, want ze zullen je leven vele jaren verlengen en je vrede en voorspoed brengen.”
4. Spreuken 3: 11-12
“Mijn zoon, veracht de discipline van de Heer niet, en heb geen hekel aan zijn berisping, want de Heer disciplineert degenen van wie hij houdt, zoals hij van een vader een zoon geniet.”
5. Spreuken 4: 1-9
“Luister, mijn zonen, naar de instructies van een vader; let op en krijg begrip. Ik geef je goede kennis, dus verlaat mijn onderwijs niet. Want ook ik was een zoon voor mijn vader, nog steeds teder en gekoesterd door mijn moeder. Toen leerde hij het mij, en hij zei tegen mij: ‘Houd mijn woorden vast met heel uw hart; houd mij aan mijn geboden, en je zult leven. Verkrijg wijsheid, verkrijg begrip; vergeet mijn woorden niet en wend u er niet van af. Verlaat de wijsheid niet, en zij zal je beschermen; hou van haar, en zij zal over je waken. Het begin van wijsheid is dit: verkrijg wijsheid. Ook al kost het alles wat je hebt, zorg voor begrip. Koester haar, en zij zal je verhogen; omhels haar, en zij zal je eren. Ze zal je een slinger geven om je hoofd te sieren en je een glorieuze kroon aan te bieden.’
6. Spreuken 4: 10-19
'Luister, mijn zoon, accepteer wat ik zeg, en de jaren van je leven zullen talrijk zijn. Ik onderwijs je in de weg van wijsheid en leid je langs rechte paden. Als u loopt, worden uw stappen niet belemmerd; als je rent, zul je niet struikelen. Houd vast aan instructie, laat het niet los; bewaak het goed, want het is jouw leven. Zet geen voet op het pad van de goddelozen en bewandel niet het pad van de boosdoeners. Vermijd het, reis er niet mee; keer u ervan af en vervolg uw weg. Want ze kunnen niet rusten voordat ze kwaad hebben gedaan; ze worden van hun slaap beroofd totdat ze iemand doen struikelen. Ze eten het brood van de goddeloosheid en drinken de wijn van het geweld. Het pad van de rechtvaardigen is als de ochtendzon, die steeds helderder schijnt tot het volle daglicht. Maar de weg van de goddelozen is als diepe duisternis; ze weten niet wat hen doet struikelen.”
7. Spreuken 4: 20-27
“Mijn zoon, let op wat ik zeg; draai je oor naar mijn woorden. Laat ze niet uit je zicht verdwijnen, bewaar ze in je hart; want ze zijn leven voor degenen die ze vinden en gezondheid voor het hele lichaam. Bewaak boven alles uw hart, want alles wat u doet vloeit daaruit voort. Houd uw mond vrij van perversiteit; houd corrupte praat ver van uw lippen. Laat je ogen recht vooruit kijken; richt uw blik recht voor u. Denk goed na over de paden voor uw voeten en wees standvastig in al uw wegen. Draai niet naar rechts of naar links; houd uw voet voor het kwade.”
8. Hele Spreuken 5
“Mijn zoon, let op mijn wijsheid, richt je oor op mijn woorden van inzicht, zodat je discretie kunt bewaren en je lippen kennis mogen behouden. Want de lippen van de overspelige vrouw druipen van honing, en haar spraak is zachter dan olie; maar uiteindelijk is ze bitter als gal, scherp als een tweesnijdend zwaard. Haar voeten gaan dood; haar stappen leiden regelrecht naar het graf. Ze denkt niet na over de manier van leven; haar paden dwalen doelloos, maar ze weet het niet.
9. Spreuken 6: 20-35
“Mijn zoon, houd je aan het bevel van je vader en laat de leer van je moeder niet in de steek. Bind ze altijd aan je hart; doe ze om je nek. Als je loopt, zullen ze je begeleiden; als je slaapt, zullen ze over je waken; als je wakker wordt, zullen ze tegen je praten. Want dit gebod is een lamp, deze leer is een licht, en correctie en instructie zijn de weg naar het leven, die je weghouden van de vrouw van je buurman, van de vlotte praatjes van een eigenzinnige vrouw. Verlang niet in je hart naar haar schoonheid en laat haar je niet betoveren met haar ogen. Want een prostituee kun je krijgen voor een brood, maar de vrouw van een andere man aast op jouw leven. Kan een man vuur in zijn schoot scheppen zonder dat zijn kleren verbranden? Kan een mens op hete kolen lopen zonder dat zijn voeten verschroeid worden? Zo is hij die met de vrouw van een andere man naar bed gaat; niemand die haar aanraakt zal ongestraft blijven. Mensen verachten een dief niet als hij steelt om zijn honger te stillen terwijl hij honger lijdt. Maar als hij wordt betrapt, moet hij het zevenvoudige betalen, ook al kost het hem alle rijkdom van zijn huis. Maar een man die overspel pleegt, heeft geen verstand; wie dat doet, vernietigt zichzelf. Klagen en schande zijn zijn lot, en zijn schaamte zal nooit worden weggevaagd.
10. Hele Spreuken 7
“Mijn zoon, houd je aan mijn woorden en bewaar mijn bevelen in jezelf. Houd mij aan mijn geboden en je zult leven; bewaak mijn leringen als uw oogappel. Bind ze om je vingers; schrijf ze op de tablet van je hart. Zeg tegen wijsheid: ‘Jij bent mijn zuster’, en tegen inzicht: ‘Jij bent mijn familielid.’ Ze zullen je weghouden van de overspelige vrouw, van de eigenzinnige vrouw met haar verleidelijke woorden.”
Eindnoot
Een kleine disclaimer: dit is niet het einde van onze studie van de prekenserie Spreuken. In plaats daarvan zullen we doorgaan met onze studie in het volgende artikel, te beginnen met de bespreking van de tien toespraken en vier gedichten van vrouwelijke wijsheid. Blijf hiermee op de hoogte terwijl we de betekenis en wijsheidsliteratuur van het boek Spreuken ontdekken.
Genoten hiervan Spreuken Prekenreeks artikel? Hier is meer van ons!
Spreukenreeks deel twee: Vaders tien toespraken